Η θαλάσσια ναυτική ασφάλεια ως πυλώνας παγκόσμιας σταθερότητας: Η ανάγκη για μια νέα θεσμική επανεκκίνηση

Στο σύγχρονο γεωστρατηγικό περιβάλλον, η θαλάσσια ναυτική ασφάλεια έχει αναδειχθεί σε θεμέλιο πυλώνα της παγκόσμιας σταθερότητας. Πάνω από το 90% του παγκόσμιου εμπορίου διενεργείται δια θαλάσσης, καθιστώντας την απρόσκοπτη λειτουργία των ναυτιλιακών διαδρόμων κρίσιμη για την οικονομική επιβίωση κρατών και την ασφάλεια κοινωνιών.

Οι απειλές που αντιμετωπίζει πλέον η ναυτιλία δεν περιορίζονται σε παραδοσιακές μορφές όπως η πειρατεία, αλλά περιλαμβάνουν κυβερνοεπιθέσεις σε λιμενικές και πλοϊκές υποδομές, παρεμβολές GPS, υβριδικές ενέργειες και στρατηγικές επιρροής. Στο πλαίσιο αυτό, ο Διεθνής Κώδικας για την Ασφάλεια Πλοίων και Λιμενικών Εγκαταστάσεων (ISPS Code), παρότι αποτέλεσε ιστορική θεσμική τομή μετά την 11η Σεπτεμβρίου, καθίσταται σήμερα ανεπαρκής απέναντι στις σύγχρονες προκλήσεις.

Νέες Απειλές και Πολυεπίπεδες Προκλήσεις

Η ασφάλεια των θαλασσίων οδών απειλείται σήμερα από μια πληθώρα παραγόντων:

– Πειρατεία και ένοπλες ληστείες σε ζώνες με αδύναμο κράτος δικαίου όπως ο Κόλπος της Γουινέας και η Νότια Σινική Θάλασσα.

– Υβριδικές επιχειρήσεις που συνδυάζουν συμβατικά μέσα με ηλεκτρονικές παρεμβάσεις, πληροφοριακές επιχειρήσεις και παραπληροφόρηση.

– Drones και αυτόνομα υποβρύχια οχήματα, τα οποία μπορούν να υπονομεύσουν ζωτικής σημασίας θαλάσσιες υποδομές.

– Κλιματική μεταβολή, η οποία επηρεάζει τα ναυτιλιακά ρεύματα, εντείνει τις μεταναστευτικές ροές και προκαλεί πιέσεις σε νησιωτικές λιμενικές εγκαταστάσεις.

– Δολιοφθορές σε ενεργειακά δίκτυα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το περιστατικό στους αγωγούς Nord Stream.

Ανάγκη Θεσμικής Αναθεώρησης του ISPS Code

Ο ISPS Code (2004) αποτέλεσε μια καινοτομία της εποχής του. Σήμερα, ωστόσο, η φύση των κινδύνων απαιτεί ανανέωση και επέκταση του πλαισίου:

– Ενσωμάτωση κεφαλαίου για την κυβερνοασφάλεια με πρότυπα όπως ISO 27001 και NIS2.

– Καθιέρωση τακτικών πιστοποιημένων ασκήσεων ασφαλείας ανά τρίμηνο.

– Ίδρυση διεθνούς Maritime Threat Intelligence Fusion Centre με συμμετοχή IMO, NATO και FRONTEX για ανταλλαγή πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο.

Παρά τις πρόδηλες θεσμικές εξελίξεις και τη σχετική εναρμόνιση της Ε.Ε. με το διεθνές πλαίσιο ασφάλειας (ISPS Code μέσω του Κανονισμού 725/2004 και της Οδηγίας 2005/65/ΕΚ), η πραγματική επιχειρησιακή εφαρμογή παραμένει ανεπαρκής και ετερογενής, καθιστώντας τη θαλάσσια ασφάλεια ευάλωτη σε πολυδιάστατες απειλές. Ειδικότερα:

1. Ανομοιογένεια μεταξύ κρατών-μελών της Ε.Ε. στην εφαρμογή του ISPS Code:

Η ερμηνεία και πρακτική εφαρμογή του ISPS παρουσιάζει σημαντικές αποκλίσεις μεταξύ των λιμένων των κρατών-μελών. Ορισμένα κεντρικά ή στρατηγικής σημασίας λιμάνια εφαρμόζουν αυστηρούς ελέγχους, διαθέτουν σύγχρονα συστήματα παρακολούθησης και εκπαιδευμένο προσωπικό. Άλλα, κυρίως σε απομακρυσμένες ή νησιωτικές περιοχές, υπολείπονται επενδύσεων, στερούνται τεχνολογικής επάρκειας και διατηρούν ελάχιστο ή ανεπαρκώς καταρτισμένο προσωπικό ασφαλείας. Το γεγονός αυτό δημιουργεί «ασύμμετρα σημεία εισόδου» στον ευρωπαϊκό θαλάσσιο χώρο, αυξάνοντας τον κίνδυνο για διακίνηση όπλων, ανθρώπων και παράνομες δραστηριότητες.

2. Έλλειψη ενιαίου συστήματος εποπτείας και αξιολόγησης συμμόρφωσης:

Ο ISPS βασίζεται κυρίως στην εθνική αυτορρύθμιση και αυτοαξιολόγηση, χωρίς την ύπαρξη ενός υπερεθνικού, ανεξάρτητου μηχανισμού διαρκούς επιθεώρησης και συγκριτικής αξιολόγησης (benchmarking). Η απουσία ενός ενιαίου Ευρωπαϊκού Πλαισίου Ασφαλείας Λιμένων επιτρέπει την ύπαρξη διαφορετικών προτύπων ασφαλείας ανά λιμένα, γεγονός που πλήττει την έννοια του ενιαίου θαλάσσιου χώρου της Ε.Ε.

3. Ανεπαρκής ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών και κυβερνοασφάλειας:

Ενώ η ψηφιοποίηση και οι αυτοματισμοί έχουν αλλάξει ριζικά τη ναυτιλιακή και λιμενική λειτουργία, η ασφάλεια των πληροφοριακών συστημάτων παραμένει θεσμικά υποτιμημένη. Ο ISPS Code, στην αρχική του μορφή, δεν καλύπτει ζητήματα όπως η προστασία ψηφιακών δικτύων, η ασφάλεια SCADA/ICS συστημάτων ή η ανίχνευση κακόβουλων λογισμικών. Η μη υποχρεωτική υιοθέτηση προτύπων όπως το ISO 27001 ή η συμμόρφωση με την ευρωπαϊκή οδηγία NIS2 δημιουργεί ένα επικίνδυνο θεσμικό κενό που επιτρέπει την εκδήλωση κυβερνοεπιθέσεων με δυνητικά καταστροφικές συνέπειες.

4. Απουσία θεσμικής πρόβλεψης για την αντιμετώπιση ασύμμετρων μη κρατικών απειλών:

Η διεθνής νομοθεσία παραμένει προσανατολισμένη κυρίως σε συμβατικές τρομοκρατικές ενέργειες. Ωστόσο, σύγχρονες απειλές όπως οι ιδιωτικοί στρατοί, τα εγκληματικά δίκτυα διακίνησης ανθρώπων, η πειρατεία από οργανωμένες παρακρατικές ομάδες ή η εκμετάλλευση των λιμένων από υβριδικούς δρώντες παραμένουν εκτός του θεσμικού πεδίου. Το έλλειμμα αυτό καθιστά τις λιμενικές αρχές αδύναμες απέναντι σε σύνθετες μορφές επιθετικότητας που απαιτούν διαλειτουργική και πολυτομεακή προσέγγιση.

5. Ασάφεια αρμοδιοτήτων και έλλειψη επιχειρησιακού συντονισμού μεταξύ εθνικών και ευρωπαϊκών φορέων:

Η πολυδιάσπαση αρμοδιοτήτων μεταξύ λιμενικών, τελωνειακών, αστυνομικών και στρατιωτικών αρχών οδηγεί σε καθυστερημένες αντιδράσεις, ελλιπή ανταλλαγή δεδομένων και κενά στην επιχειρησιακή εικόνα (COP). Οι ευρωπαϊκοί φορείς όπως FRONTEX, EMSA και EUROPOL δεν διαθέτουν επαρκείς μηχανισμούς κοινής ανταπόκρισης με τις εθνικές αρχές.

6. Καθυστερήσεις στη μετάδοση πληροφοριών και αδυναμία διαλειτουργικότητας συστημάτων:

Παρότι υπάρχουν εργαλεία όπως το SafeSeaNet, το EUROSUR ή το CISE, δεν χρησιμοποιούνται επαρκώς από όλα τα κράτη-μέλη λόγω τεχνικών, οργανωτικών ή νομικών φραγμών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αποσπασματική εικόνα κινδύνου και τη μη έγκαιρη κινητοποίηση επιχειρησιακών πόρων σε πραγματικό χρόνο.

7. Μη επαρκής εκπαίδευση/πιστοποίηση προσωπικού ασφαλείας, ιδίως σε περιφερειακά λιμάνια:

Η απουσία υποχρεωτικής συνεχούς κατάρτισης, οι ελλείψεις σε εξειδικευμένους Maritime Security Officers (MSOs) και η μη διεθνώς πιστοποιημένη εκπαίδευση οδηγούν σε διαφορετικά επίπεδα ικανότητας μεταξύ λιμένων, υπονομεύοντας τη συνολική αλυσίδα ασφάλειας.

Προτάσεις προς Διεθνείς και Ευρωπαϊκούς Οργανισμούς

Προς τον IMO:

– Ίδρυση διεθνούς φορέα για την ασφάλεια λιμένων και θαλάσσιων υποδομών.

– Θέσπιση ενισχυμένου “ISPS Code Plus”, που θα συνδυάζει φυσική, τεχνολογική και πληροφοριακή ασφάλεια.

– Ρητή ένταξη αυτόνομων πλοίων και ναυτιλιακών drones στο ρυθμιστικό πλαίσιο.

Προς την Ε.Ε.:

– Ενοποίηση της επιτήρησης θαλάσσιων συνόρων σε ένα ενιαίο Ευρωπαϊκό Φορέα Θαλάσσιας Ασφάλειας.

– Στρατηγική επένδυση σε λιμένες “dual use” με δυνατότητες πολιτικής και στρατιωτικής χρήσης.

– Θέσπιση ευρωπαϊκού προτύπου για την κυβερνοασφάλεια στη ναυτιλία (maritime cyber hygiene).

Προς τα κράτη-μέλη και τις ναυτιλιακές εταιρείες:

– Υποχρεωτική ένταξη MSOs (Maritime Security Officers) στα εμπορικά πλοία που διαπλέουν ζώνες υψηλού κινδύνου.

– Συμμετοχή σε διεθνείς ναυτικές ασκήσεις με αντικείμενο την αντιμετώπιση τρομοκρατικών και υβριδικών απειλών.

Συμπεράσματα

Η ασφάλεια στη θάλασσα αποτελεί πλέον ζήτημα εθνικής κυριαρχίας, διεθνούς συνεργασίας και τεχνολογικής καινοτομίας. Ο ISPS Code πρέπει να εξελιχθεί ώστε να αντανακλά τις νέες μορφές απειλών, και η Ελλάδα οφείλει να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στη νέα εποχή της ναυτικής ασφάλειας.

Η θάλασσα είναι κοινό αγαθό. Η διαφύλαξη της ασφάλειάς της, κοινή υποχρέωση.

Κύρια Διαπιστωμένα Ελλείμματα